MOLLA ZÜBEYDE
HANIM

   (36 Dan 118 é kadar )

36 PROF. DR. HAYDAR BAŞ

*Şahitlerin Dilinden Atatürk'ün Ehl-i Beyt'e Dayanan Soyu ve Dindarlığı'

*Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Atatürk’ün Soyu

*Annesi Zübeyde Hanım'ın Soyu
*Şeyhülislam Nakibüleşraf ve Seyyid Bir Dedenin Torunu

*Hasan Tahsin San'ın Dilinden Molla Zübeyde'nin Soyu

*Molla Zübeyde O’na 'Mustafa’m’ Diye Hitap Ederdi

*Mustafa Kemal Annesine Çok Düşkün Bir Evlattı

*Molla Zübeyde Hanım'ın Vasiyeti

*Babası Ali Rıza Efendi’nin Soyu

*Yenikapı Mevlevihanesi Ali Rıza Efendi' ye Kefil Olmuştur

PROF. DR. HAYDAR BAŞ 37

ŞAHİTLERİN DİLİNDEN ATATÜRK’ÜN EHL-İ BEYT’E DAYANAN SOYU VE DİNDARLIĞI

1-MERİÇ TUMLUER:

Mustafa Kemal Atatürk’ün Jandarma İstihbarat Subayı, 14 Kasım 1923 tarihinden itibaren Türk polis teşkilatının kurucu üyelerinden, Atatürk’ün yanında polis olarak görev yapan Mehmet Rıfat Efendi’nin torunu Meriç Tumluer, Atatürk’ün gizlenen vasiyetiyle ilgili olarak değerlendirmelerde bulundu:

“Atatürk hem anne, hem de baba tarafından Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in soyundan gelmektedir.

Atatürk’ün dedelerinin uzun yıllar Deliorman, Veliko, Dobruka, Tırnova bölgesinde yaşadıkları biliniyor.

Bugün, türbesi Diyarbakır’da bulunan, Ehl-i Beyt soyundan Seyyid Sarı Saltuk Hazretleri’nin Rumeli’yi Müslümanlaştırma

38 PROF. DR. HAYDAR BAŞ

çalışmalarında bulunan oğullarının ve torunlarının soyunun Atatürk’ün dedelerine kadar geldiği biliniyor.

Bu soy, dedesi Kızıı Hafız Ahmet Efendi’ye kadar uzanmaktadır.
” Kızıl Hafız Ahmet Efendi"nin ailesinin yani Atatürk’ün atalarının, Anadolu’dan Konya ve Aydın yöresinden geldiği yazılmaktadır.

Atatürk’ün dedeleri Anadolu’dan Rumeli’ye gidip, Yunanistan’da Manastır vilayetinin Derbe-i Bala sancağına bağlı bulunan Kocacık nahiyesinde yerleşmişlerdir.

Burası tamamen Türk’tür.
Hatta bu aileler Yörük Türkmenleridir. Kayıtlarda Müslüman Oğuzların, Tanrıdağı ve Karagöz Yörüklerinden olup, Konya ve Aydın yöresine yerleşmiş bulunanların isimleri, teker teker yazılı bulunmaktadır.

Buradaki 950 tarih ve 82 numaralı il yazıcı defteri ile 1051 tarih ve 469 numaralı il yazıcı defterinde Anadolu’dan Rumeli’ye geçen Türk boy ve ailelerinin isimleri açıkça yazılı bulunmaktadır.

Müslüman Oğuz Türk’ü Yörük Türkmen boylarından oluşan ailelerin kimler olduğu kayıtlarda belirtilmektedir.
İşte bu kayıtlarda, Atatürk’ün atalarının kaydı da mevcuttur.

Atatürk’ün dedesi Hafız Ahmet Efendi’nin saçları kırmızı olduğu için adına Kırmızı Hafız Efendi derlerdi. Atatürk’ün dedesi Kırmızı Hafız Efendi, Kocacık nahiyesinde ilkokul eğitmenliği yapmakta idi.

Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi de Kocacık nahiyesinde dünyaya geldi. Babası Ali Rıza Efendi’ye Alüş Efendi derlerdi. Atatürk, özbe öz Türk olup, Konya ve Aydın yörelerinden git! me çok asil bir ailenin evladıdır. Zübeyde Hanım’ın soyu Yörük’tür. Ailesi, Fatih döneminde

HOŞGELDİN ATATÜRK 39

Karamanoğlu Beyliği’nin yıkılmasından sonra (1466), Balkanlar’da fethedilen yerlerin Türkleştirilmesi için göç ettirilen ailelerdendir.
Konya bölgesinden geldikleri için bunlar, ismi ile resmî kayıtlara geçmiş ve böyle anılmıştır.
Aile, Vodina sancağının Sarıgöl nahiyesine yerleştirilir.

Zübeyde’nin babası Sofuzade Feyzullah Ağa’dır.
Atatürk’ün kız kardeşi Makbule Hanım, Yörüklük için şunları söylemiştir: “Annem her zaman Yörük olmakla iftihar ederdi. Bir gün Atatürk’e Yörük nedir, diye sordum.
Ağabeyim de bana Yürüyen Türkler, dedi. ’
Yani, Zübeyde Hanım da Türktür.” 3 _____________________________
3 Şecaaııin Zenginoğlu (Başbakanlık eski müşaviri), Bilgi Çağındaki Türk Gençliğinin Yükselen Sesi, l999.

_________________
HOŞGELDİN ATATÜRK 41 

2- HİLMİ MISIR-DYP GENELBAŞKAN YARDIMCISI

"Biz Selanikliyiz. Dedem Osmanlı'da askermiş. Mübadele 

yıllarında ailesini de buraya getirmiş. Kütahya'ya yerleşmişler. 

Dedemlerin evi Selanik'te Atatürk'ün evine çok yakınmış. 

Anne tarafından da Atatürk'e akrabayız. 

Biz çocukken Atatürk'ün Ehl-i Beyt soyundan olduğunu söy- 

lerlerdi. 

Babamın babası Mehmet Mısır Atatürk'ün yanında yer alan 

ve Atatürk'e çok yakın olan kişilerden biriydi. Dedem 107 ya- 

şında öldü ve Atatürk'ü çok anlatırdı. 

Atatürk'ün çok güzel Kur'an okuduğunu, her yolculukta ev- 

liyaların kabirlerini ziyaret ettiğini söylerdi. Mısır soyadını bize 

veren de rahmetli Atatürk'tür. Dedem, Osmanlı döneminde Mı- 

sır 'da görev yaptığı için bu soyadı vermiş. 
 

42 PROF. DR. HAYDAR BAŞ 

   Cumhuriyet kurulduktan sonra Atatürk'e Anadolu'dan hoca- 

larla ilgili şikayetler geliyormuş. Atatürk, hocaları Ankara'ya 

çağırtmış. 

Dedem hocalar geldiğinde Atatürk'ün yanındaymış. Dedeme 

Kur'an'ı yere koymasını söylemiş. Dedem, 'Paşam nasıl olur?' 

dediğinde Atatürk söylediğini tekrar etmiş. Dedem Mehmet, 

Kur'an-ı Kerim'i yere koymuş. Atatürk, hocalara, 'Kur'an'ın 

üstünden atlayın. Atlamayanın kellesi gider' demiş. 

Daha sözü biter bitmez koyunun çitten atladığı gibi tek tek 

atlamışlar Kur'an'ın üstünden, atlamayan 4 ya da 5 kişi kalmış. 

Atatürk onlara neden atlamadıklarını sormuş. Kur'an'ın Üstün- 

den atlamayan hocalar şu cevabı vermiş: 'Paşam bizi asar mısın, 

keser misin bilmeyiz. Ne yaparsan yap biz Allah'ın Kitabını çiğ- 

nemeyiz. ' 

Atatürk bu cevabı veren hocalara, 'siz şöyle durun' demiş. Di- 

ğerlerini göstererek yaverlerine Kur'an'ın üstünden atlayanların 

hepsinin öldürülmesini istemiş ve şu tarihî sözü söylemiş: Bu- 

gün Allah'ın Kitabını gözünü kırpmadan hiçe sayanlar, yarın bu 

vatanı haydi haydi satar.” 

HOŞGELDİN ATATÜRK 43 

3- FETHİ ADA: 

"ATATÜRK EHL-İ BEYT SOYUNDANDIR” 

 

Adana'nın Akkapı mahallesinde doğup büyüyen ve 48 yıldır 

Avustralya'da yaşayan Fethi Ada, "Dedelerimden Atatürk'ün 

Ehl-i Beyt soyundan olduğunu işittim. Atatürk'ün Şerif oldu- 

ğunu ve âlim hocalara çok değer verdiğini anlatırlardı” diyerek 

Ata'nın soyunun Ehl-i Beyt olduğunu vurguladı. 

Atatürk'ün, Şeyh Cemil Nardalı'yı ziyaret ettiğini mahallenin 

büyüklerinden ve dedelerinden dinlediğini söyledi. 

Atatürk Adana'ya geldiğinde yanında Sabiha Gökçen ve Salih 

Bozok'un bulunduğunu; O'nu karşılamaya gelenler arasında ise 

Şeyh Cemil Nardalı ile beraber Dıblanzade Makbule, Dıblan'ın 

babası Şeyh Ahmet Diyapoğlu Ali Boğa, Şeyh Abdurrahman 

Boğa'nın da olduğunu yine o ana tanıklık edenlerden yıllarca 

dinlediğini belirtti. 

 

HOŞGELDİN ATATÜRK 45 

 

4- ŞEYH CEMİL NARDALI'NIN 

TORUNLARINDAN RIFAT NARDALI: 
 

Şeyh Cemil Nardalı, 1918 senesinde Fransa'nın Ermeni çete- 

lerle beraber Adana bölgesinde ilerlemesinin önüne geçen isim- 

dir. 

Bu vahşet döneminde, Türklerin boyunları testerelerle kesil- 

miş, insanlar çengellere asılarak öldürülmüştür. 

Fransızların başında General Düfyo vardır. 

Osmanlı 'nın son döneminde İngilizlerin oyununa gelerek Os- 

manii 'yı arkadan vuran Arapların tersine, bölgedeki Arap Alevi- 

leri, Kurtuluş Savaşı'na büyük destek vermiştin 

Cephe komutanı Sinan Tekellioğlu, Şeyh Cemil Nardalı, Zeki 

Baltalı (Yolgeçen), Şeyh Garipzade Fuat Efendi, Şeyh Garipza- 

de Kemal Efendi, Süleyman Vahit Bey, Dr. Salim Serçe, Dr. İs- 

 

46 PROF. DR. HAYDAR BAŞ 

mail Somay, Dıblanzade Mehmet Fuat Dıblan (Belediye Başkanım), Mustafa ve Hüseyin Polisçi, Pozantı Bucak Müdürü Hulusi 
Akdağ, Süleyman Cerzun, Kuvva hareketinin bölgedeki önem li 

isimleridir. 

Kuvva hareketinin kararının alındığı ve düşmanın geçemediği 

yer olarak tarihe geçen bölgede bir Şeyh Cemil Nardalı mühim _ 

mat desteği sağlamış, bahçesinde bir aşevi kurarak gece gündüz 

kazanlarla yemek yedirmiş, yaralı askerleri tedavi ettirerek sava. 

şa hazırlamış var gücüyle Atatürk'e destek vermiştir. 

Bu röportajı veren Rıfat Nardalı, Şeyh Cemil Nardalı'nın to_ 

runlarındandır: 

"Dedem Şeyh Cemil, Adana bölgesinde yaşamış, Fransızlara 

karşı çok ciddi bir mücadele veren ve Ehl-i Beyt soyundan gelen 

âlim bir zattı. Arap Alevileri içindeki kanaat önderlerindendi. 

Kur'an'ı çok okurdu. Ona inanan çok insan vardı, dolayısıyla 

geniş kitlelere önderlik ediyordu. 

Atatürk'ün de Alevi olduğunu hep duyardık büyüklerimizden. 

Annem Şefika Nardalı, Şeyh Cemil Nardalı'nın en küçük ki- 

zıdır. 102 yaşında ölen annemden ve dayılarımdan çok dinledik 

o günleri. Annem yaşayan bir tarihti. Son anına kadar da hafızası 

yerindeydi. Biz bu anılarla büyüdük. 

Adana bölgesinde devrin Kolordu Komutanı Sinan Tekellioğ- 

lu dedemi Atatürk'e anlatan kişidir. 

Sinan Tekellioğlu, Atatürk'e dedemin ne kadar vatansever, 

Kuvva-yi Milliyeci, âlim bir zat olduğunu yazıyor. Atatürk ger- 

çek dindarlara önem veren, gerçek âlimleri önemseyen biri ola- 

rak 1918 'de dedem Şeyh Cemil'i ziyarete geliyor. 

 

Bu ziyaret dedemi ilk ziyaretidir. Dedem Atatürk'ü kendi em- 

Tindeki milis kuvvetleriyle birlikte bugün eski vilayet olarak bilinen yerde karşılıyor. 

Atatürk dedemi görünce Sinan Paşa'ya dönüp, "Bana bahset- 

fiğin Çukurova'nın delikanlısı bu delikanlı mı?” diye soruyor. 

Sinan Paşa "Evet” cevabını veriyor. 

Şeyh Cemil, Atatürk'ü konakta ağırlıyor. Atatürk burada iki 

gün kalıyor. Dedemle birlikte namaz kılıyorlar. Atatürk ile gö- 

rüşüyorlar. Bu görüşmeden sonra Fransızlara karşı direniş hız 

kazanıyor. 

Henüz Atatürk'ün Samsun'a çıkmadığı yıllardan bahsediyo- 

ruz. 

Atatürk, elindeki tüm techizatı Adana'nın ileri gelenlerinin 

depolarına -ki bu depolardan biri dedemin konağının bahçesin- 

deki 600 küsur yıllık Menengiç ağaçlarının gölgesindeki karar- 

gâhtır- buralara aktarıyor. 

Dedem Şeyh Cemil Nardalı'nın desteğini alan Atatürk, Millî 

Mücadele'ye ilk adımı atıyor. Bu görüşmeler sonrasında Ata- 

türk, 'Bende bu vakanın ilk hissi teşebbüsü bu güzel memlekette 

bu güzel Adana'da doğmuştur' diyor. 

 

Nardall konağının bahçesindeki tarihe tanıklık eden ağaçların 

bugün dili olsa da konuşsa, kim bilir neler anlatırlardı. Fransız ve 

Ermenilerin geçemediği tek yer burasıdır. 

Fransız General bir gün yanında 45-50 kişi ile dedeme geli- 

yor. Dedem Fransız Generale çay kahve ikram ediyor. General, 

'bu kadar zahmete gerek yoktu' dediğinde ise dedem, "Bizde mi- 

safire böyle davranmak âdettendir. Siz de bu topraklarda misa- 

fırsiniz” cevabını veriyor. 

Fransız General dedeme iki teneke altın teklif ediyor. 'Bu al- 

tınları da al, birliklerini dağıt, Fransız gemisiyle buradan ayrıl, 

çekip git' diyor. Bu direnişi bırakmasını istiyor. 

Şeyh Cemil, Fransız Generale, 'buradan, şu ağacın altından 

bir çakıl taşı bile götüremezsiniz' diyor. General bunu bir haka- 

 

ret olarak telakki ediyor. 'Ben Fransa'yı temsil ediyorum kar. 

şımdakiyse bir din adamı, benimle böyle nasıl konuşur, bu 

reti nereden alıyor' diyor. 

Dedemiz, emrindeki kuvvetlerle birlikte Fransız Generali bu 

günkü Nuri Has Pasajı'nın olduğu yere kadar eşlik ederek 

gön- 

deriyor. 

Ertesi gün dedemiz için idam kararı çıkartıyorlar. Üç beş gün 

sonra aile fertlerinden ve aileye yakın insanlardan birkaç kişiyi 

ve dedemizin kardeşi Ali Nardalı'yı Kayışlı köyü civarında pus 

suya düşürüyorlar. 

Onlara Fransız askerleri işkence ediyor. Nar çubuklarıyla dö_ 

vüyorlar, derilerini yüzüyorlar. 

Aile fertlerinden biri şehit düşüyor ve dedemizin kardeşi Ali 

Nardalı ağır yaralı olarak ellerinden kurtulup buraya geliyor. De- 

demize bu arada pusu kuruyorlar ama yakalayamıyorlar. Sinan 

Paşa, Atatürk'e durumu anlatan bir telgraf geçiyor. Atatürk, Ada- 

na'ya geldiğinde aile ile görüşeceğini söylüyor. 

Atatürk tekrar Adana'ya geldiğinde önceden yaşanan hazin 

olaydan dolayı Nardalı soyadını bizzat kendi veriyor. Bu resmî 

kayıtlarda var. 

Atatürk'ün dedeme yazdığı iki mektup ve bir de TBMM'nin 

dedemin ölümünde 1955 yılında aileye gönderdiği bir mektup 

var. Fakat şu an bu mektuplara ulaşamıyoruz ama Sinan Tekelli- 

oğlu'nun resmi kayıtlarında bu mektuplardan bahsediliyor. Bun- 

lar söylenti, rivayet değildir. Ben TBMM'den yazılan mektubu 

bir kere gördüm ama şu an mektubu bulamıyoruz. 

Dedem öldüğünde Sinan Paşa'nın tabutunun başında yaptı- 

 

ğı ve herkesi ağlatan konuşma dedemizin Atatürk'ün başlattığı 

Millî Mücadele'ye verdiği desteğin de bir kanıtıdır adeta. 

Atatürk 1927 'li yıllarda tekrar Adana'ya geliyor. Gelişi şölen 

havasında davulla zurnayla oluyor. Bu ziyareti sırasında Ata- 

türk'ün yanında Salih Bozok ve Sabiha Gökçen de yer alıyor.” 

 

5- ŞAHAP NARDALI:

Şeyh Cemil Nardalı'nın torunlarından Şahap Nardalı da Ata- 

türk'ün Cemil Nardalı'yı ziyaretinden bahsetti bizlere. 

Atatürk'ün dedeleriyle namaz kıldığını, dedesinin güçlü bir 

hoca olduğunu anlattı. 

Fransızların Kuvva hareketini bırakıp verdikleri altınlarla ül- 

keyi terk etmesini teklif etmelerine rağmen, dedelerinin, "Ben 

Türk geldim Türk giderim, vatanımı satmam” dediğini ve Fran- 

sız generalin bu cevap karşısında yüzünü buruşturduğunun anla- 

tıldığını ifade etmiştir. 

 

Ehl-i Beyt soyundan gelen Şeyh Sedeke, Atatürk'e Millî Mü- 

cadele yıllarında ciddi destek veren bir âlimdir. Torunu da Şeyh 

Sedeke'nin adını taşıyor. 

Şeyh Sedeke, dedesi ve babasının Mareşal Fevzi Çakmak ile 

çekilen fotoğrafını da göstererek dedesinin Atatürk ile olan bağ- 

lantısını şöyle anlatıyor: 

"Millî Mücadele döneminde, Ehl-i Beyt soyundan gelen de- 

dem Şeyh Sedeke askere erzak ve silah yardımı yapmış. 

Bin adet silah temin edip Atatürk'e teslim etmiş. O dönemde 

askerin elbiseleri yırtık, halleri perişanmış. Onlar destek olmuş- 

lar Atatürk'ün askerlerine. 

Dedem, Atatürk'e bir konak vermiş. Atatürk'e verdikleri ko- 

nak ile kendi evlerinin bahçesi iç içeymiş. Atatürk Silvan'a gel- 

 

diğinde o konakta kalırmış ve bahçede dedem Şeyh sedek ve

bölgenin ileri gelen âlimleriyle kahvaltı yapıp sohbet edermiş. 
 

Konağın önünde etrafı telle çevrilen yere çadır kurup orada 

savaş planlarını dedem, bölgenin âlimleri ve beyleriyle istişareler yapamıış. 
 

Atatürk orada Kur 'an okurmuş. Dedesi, Atatürk'ün çok bilgili 

ve âlim bir kişi olduğunu Atatürk'ün eşinin de çok bilgili olduğunu söylemiş. 
 

Atatürk'ün dinsiz imansız olmadığı gibi tam tersi dindar bir 

kişiliği olduğunu dini çok iyi bildiğini anlattı. 

 

"Bugün Hatay'a bağlı olan Dörtyol, Millî Mücadele yıllarının 

başladığı dönemlerde Adana'ya bağlıdır. 

Atatürk'ün önderliğinde bu bölgede ciddi bir direniş olmuş. 

Bu bölgedeki direnişe Sinan Tekellioğlu önderlik etmiş. 

Atatürk'e Ehl-i Beyt soyundan gelen aileler büyük destek ver- 

mişler. Bunlardan biri bizim büyük dedemiz Hacı Emin Küçük 

Hoca 'dır. 

Dedem 1884 yılında Dörtyol'un Özerli köyünde doğmuş hem 

anne hem baba tarafından seyittir. İmam Zeynelâbidin evlatları 

olarak Bağdat'tan bu bölgeye gelmişler. Dedem bu bölgede çok 

sevilen bir Allah dostu imiş. 

Millî Mücadele'de Atatürk'e destek olan gerçek hocalardan- 

mış. 

 

muşumuzu ayaklar altına aldılar. Artık dağlar bizi kabul edecek 

oldu. Silahını alan dağlara çıksın' demiş. Yani hem millî, hem 

dinî bir mücadele başlamış. 

Atatürk olmasaydı din ve namus da elden gidecekmiş. Bunun 

bilincinde olan dindar aileler Atatürk'e destek vermişler. Çar- 

daklı Hoca, Hacı İlyaz Hoca, Hacı Emin Hoca ve Deli Ağa, Ata- 

türk'ün yanında yer almış. Dedemiz Seyyid İsmail Ağa da bu 

mücadelenin ilk şehitlerindendir.” 

 

Pakize Tokulun Hanım, şu anda İstanbul Şehremini'de yaşı- 

yor. 

Annesi Makbule Hanım, 1902 senesinde Atatürk'ün Sela- 

nik'teki evleri ile yanyana olan evde doğmuştur. 

Pakize Hanım, Zübeyde Hanım'ın kapı komşusu kendi annesi 

Makbule Hanım'dan, Mustafa Kemal ve annesi Zübeyde Hanım 

hakkında şu bilgileri duyarmış: 

Pakize Hanım annesinden duyduklarını şöyle anlatıyor: 

"Annem, Zübeyde Hanım'la çok iyi arkadaştı. Sürekli evleri- 

ne girer çıkardı. Komşulukları çok güzeldi. 

Annem derdi ki: 'Kızım, ben bizzat şehidim, Zübeyde Hanım, 

evde sürekli Kur'an okurdu ve okuturdu. Sürekli ibadet halinde 

idi. Ne zaman evine gitsek onu Kur'an okurken bulurduk. O ka- 

dar ki onun evine Kur'an evi' denirdi. 

 

şimdi ise böylesine dindar bir anneye en ahlaksız iftiraları atı 

yorlar. Ben bunları bizzat annemden duydum. Böylesine dindar 

ve Kur'an aşığı bir anneye ve onun evladına dil uzatanlarda hiç mi hayâ yok, hiç mi Allah korkusu yok?' 
 

Pakize Hanım'ın annesine dayanarak anlattı 

ğı olayda geçen ev Selanik'te, Yenikapı semtinde, Horhorsu Mahallesi'nde, Ali Rıza Efendi ile birlikte yaşadıkları evdir. O sırada Ali Rıza Bey 

gümrük idaresinde memurdu. Zübeyde Hanım 'ın evlatları; Fatma, Ömer, Ahmet ve Mustafa da bu evde doğmuştur. "

 

10- MEMİŞ KUMANDAN: 

 

Cumhuriyetin temelleri ileride ayrıntıları ile değineceğimiz 

şekliyle Nevşehir'de Hacı Bektaş dergâhında atılmıştır. 
 

Bu toplantıdaki tutanakları tutan kişilerden biri de Girit ada- 

sı kumandanı Memiş kumandan (Çavuş)dır. 14 yıl kumandanlık 

yapmıştır. 
 

Ata'nın soyu hakkında şunları söylüyor: 
 

"Atatürk'ün anne tarafı da baba tarafı da Bektaşî'dir. Ata- 

türk'ün ailesi Selanik'e Türkiye'den gitmiştir. Atatürk aslen Se- 

lanikli değildir. 
 

Yavuz Sultan Selim zamanında Hacıbektaş büyük bir yerdir.
 

Hacıbektaş'ta bir ilim mektebi var. Astronomiden tıpa varana 

kadar her türlü ilim okutuluyor orada. Orada bayanlar da eğitim 

görüyor. Yavuz Sultan Selim; o dönemde gök ilmi ile uğraştığı 

için Memiş Kumandanın babasını Allah'a karşı gelmekle suçlu- 

yor. Memiş Kumandan'ın babası Yavuz Sultan Selim'e, 'Gökleri 

 

sen mi yarattın Allah mı?'

deyince Yavuz Sultan selim bu 

âli min ve atının başını vurduruyor. Başını kör bir kuyuya attırıyor 

Ankara civarında olan bir yere attırıyor. 

Vücudunu ise şu an 

alim Kesik Baş olarak bilinmektedir. 
 

Karısına ise işkenceler ediyorlar. Göğüs çengel geçirerek 

yorıar. Kesikbaş'ın karısı da bir âlimdir ve kitapları da vardır. 

vuz Sultan Selim ikisini de öldürdükten sonra onlara ait kütüphaneyi ve Hacıbektaş Veli'ye ait kütüphaneyi yaktırıyor. Yangın 

yedi gün sürüyor.
Bu yangın üzerine yazılan şiirler de mevcuttur. 
 

Hacıbektaş Veli'nin kitaplarının olmamasının tek nedeni Ya- 

vuz Sultan Selim'dir. Öyle bir ilim erkân yerinde kütüphane ol- 

maması mümkün mü? Bugüne kadar gelen eserler ise o yangın_ 

dan çengellerle çekilip kurtarılan kitaplardır. Uzay gözlem mer- 

kezi de o yangında yanıyor. 
 

Yavuz Sultan Selim bu eziyetlerle yetinmeyip 13 yaşındaki 

erkek çocuklarını sürüyor. Benim akrabamı ben Diyarbakır'da 

buluyorum. Biribirini öldüren, kan davası olan iki soy aynı soy- 

dan olduğunu öğrendi de kan davası sona erdi. Bunlar Yavuz 

Sultan Selim'in sürgün ettiği akrabalarımız. 
 

Yavuz Sultan Selim'in Kırım'a gönderdiği Peygamberimizin 

soyundan bir ailenin çocuğu ben çocukken Türkiye'ye geldi. 

Türkçe'yi unutmuştu. O ağladı biz ağladık. Bir Peygamber so- 

yuna bu zulüm yapılmaz. Alevilere yapılan bir zulümdür bu. 
 

Atatürk'ün sülalesi de bu zulüm ve katliamlarda Malatya'dan 

Selanik'e sürgün ediliyor. Çünkü Atatürk'ün sülalesi Peygambe- 

rimizin sülalesindendir. 
 

Ulusoylarla biz aynı soydanız. Bizim kızımız onların annesi. 

Kan bağımız burdan geliyor. Kadıncık Ana (Fatma Belkıs) bizim 

kızımız onların da annesi.” 

 

Hacı Bektaş'ta tahrirat katibi olan zatın kızı İmran Hanım 

Atatürk'ün Hacı Bektaş'taki bir toplantısı için şunları anlatır: 
 

"Atatürk Hacıbektaş'a üç kişi ile geliyor. Hacıbektaş'ta 47 

gün kalıyor. 25 kişi Hacıbektaş'tan 27 kişi de illerden geliyor. 52 

kişiden oluşan bir toplantı yapılıyor. Bu 25 kişi Amasya,Sivas, 

Tokat, Tunceli, Muş, Elazığ, Ege ve Arnavutluk'tan geliyorlar. 
 

Toplantının yapıldığı ev 1932'de İnönü tarafından Atatürk'e 

bilgi vermeden yıktırılıyor. 
 

Hacıbektaş 'taki toplantıya İnönü katılmamıştır. 
 

İnönü, Sivas'ta aralarına katılır. Sivas Kongresi'nde İnönü 

Amerikan mandacılığının çıkarımıza olacağı görüşünü ileri sürüyor. Bunun üzerine Atatürk çıkıp bir konuşma yapıyor. 'Biz 

manda ve himaye altına girecek bir toplum değiliz; hiçbir zaman 

 

da olmadık. Biz uluslar kurduk, uluslar yıktık ama asla boyun-  duruk altına girmedik.
Ya bağımsızlık ya ölüm. Başka çıkar yol görmüyorum' diyor.” 

Mustafa Kalkın, Atatürk'ün atının seyisliğini yapmış
bir Türk askeridir. 

Torunu bizlere dedesinden ve
annesinden duyduklarını anlattı: 
 

"Dedem 7 sene Atatürk'ün yanında seyislik yapmıştır.
Annem o sıralarda 7 yaşlarındaymış. 
 

Atatürk, 'Mustafa, senin kızın gözleri de benim gibi maviymiş' diyerek annemin saçlarını okşamış. 
 

Atatürk'ün iyi bir Müslüman, dini bütün, çok efendi, dürüst 

ve çok merhametli olduğunu anlatırdı.
 

Anneannem namazı kılmaktan seccadesi delinmiş bir insandı. 

Atatürk'ü çok sevdiğini ve O'nun ibadetine hiç müdahale etmediğini anlatırdı.' 

 

"Benim annemi Zübeyde Hanım büyütmüştür. Zübeyde Ha- 

nım 'ın anneme anlattığı bir anımı anlatmak istiyorum: 

 

Atatürk 25 Ağustos'ta Kocatepe'ye çıktığı zaman orada şöyle dua ediyordu: 'Allah'ım, Senin bana verdiğin fikir ve zeka ile ben bütün planlarımı gerçekleştirdim. Bundan sonrası artık Senin mukadderatında... ' 

 

O, Allah'a inanan bir insandı. Paşa, Ramazan'da, Dolmabah- 

çe'de veya Çankaya'da olduğunda, anneme, 'Vasfıye oruç tutuyor musun?' diye sorarmış, annem, 'tutuyorum' dediğinde çok memnun kalırmış. 

 

Bana hastalandığımda dua ettirirdi, kendi de ederdi. Çok iyi 

hatırlıyorum, tifo geçiriyordum, çok üzülmüş beni kurtarması 

için Allah 'a dua etmiş. 
 

Annesi Zübeyde Hanım da çok dindarmış. Anneme daha 7 

yaşındayken Kur'an dersi aldırmaya başlamış. Kızkardeşi Mak_ 

bule Hanım 'ın da devamlı namaz kıldığını biliyorum.” 4 

_________________

4 Ali Kuzu, Atatürk'ün de Çocukları vardı, Yılmaz Kitabevi, istanbul 2015, s.72. 

 

"Bir sabah Ata'nın elini öpmek için yanına girdim. İşleriyle 

meşguldü, bir süre ayakta bekledim.
Birden derin bir iç geçirdi 

ve 'Allah' dedi. (O sık sık böyle yapardı). 
 

Atatürk hakkında evvelce çok şeyler duymuştum, bu tesirle 

olacak bir hayli şaşırdım.
O'nun ağzından Allah kelimesini duymak beni şaşırtmış ve heyecanlandırmıştı. 
 

Ata'nın yüzüne şaşkın bir şekilde bakmış olacağım ki, 'sen dindar mısın?' diye sordu. 
 

Ben de ailemden aldığım din terbiyesi ile 'evet, dindarım'
dedim. Ve bu cevabı nasıl karşılayacağını merak ederek ürkek ürkek yüzüne baktım. Cevabım hoşuna gitmişti. 
 

'Çok iyi... Allah, büyük bir kuvvettir. O'na daima inanmak 

lazımdır' dedi. 

 

Ben de o zaman anladım ki, Atatürk hakkında söylenenlerin 

aslı yoktur ve Ata dindar bir insandır.

 

Kimsenin inancına karışmaz, dindar kişilere saygı gösterirdi. 

Allah ve Peygamberimiz hakkındaki konular, Atatürk'ün yanında tartışma konusu yapılamazdı. 

 

Kadir geceleri Mevlid dinlediği olurdu. Hafız Yaşar Bey'in 

Mevlid'ini saygıyla dinlerdi. Mevlid'in Mi'rac bölümünde, 'göklere çıktı Mustafa' denilince gözleri yaşarırdı. O zaman hemen 

kolonya götürürdük, inanışı samimi idi. 

 

Öyle Allah derdi ki, yalnız kaldığında, O'nun gibi kimse diyemez. Herkes çekilip yalnız kalınca gökyüzüne bakar, kendi kendine Allah derdi.” 5 

____________________

5 Kuzu, 2015, 73-74. 

 

Mithat Cemal Kuntay, Atatürk'ün, Dolmabahçe Sarayı'nda 

verdiği bir yemekten sonra yaşananları anlatır: 
 

"... Güneş doğarken çok müstesna bir hadise oldu. Muayede 

salonunun büyük kapılarının parmaklıklarından doğan güneş ve 

deniz içeriye vuruyordu. 
 

Bu çerçevenin içinde Gazi 'nin manevî kızlarından Nebile Ha- 

mm, Gazi'nin işareti ile sandalyenin üzerine çıktı. Sabah ezanı 

okumaya başladı. 
 

Bir aralık baktım, Nebile Hanım'ın ses damlalarına yaş dam- 

laları karışıyordu. 
 

Gazi Mustafa Kemal, ağlıyordu.”6 
______________________________________

6 Kemal Arıbumu, Atatürk'ten Anılar, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1998, s. 110. 

 

Atatürk'ün manevî kızlarından Nebile, bir gün Atatürk'e, 

"Ben Yasin-i Şerif'i ezbere hiç yanlışsız okurum” iddiasında bu- 

lunmuştu. 
 

Bunun üzerine Atatürk Nebile'den bunu ispatlamasını istemiş. 

Kitaplığındaki Kur'an-ı Kerim'lerden Arapça olanını getirerek, 

Yasin sûresini açmış ve Nebile'den okumasını istemişti. 
 

Nebile, besmele çekerek Yasin sûresini okumuş, bu sırada 

Atatürk de elinde Kur'an'la onu takip etmişti. 
 

Bu olaya şahit olan H. Aroğul, o sırada Atatürk'ün duygulan- 

dığını, gözlerinin nemlendiğini ifade etmektedir. 

 

O'nun Kocatepe'deki halini anlatan yaveri Muzaffer Kılıç di- 

yor ki: 

"28 Ağustosta Kocatepe 'de bizim topçu ateşimiz başladığı za- 

man, Mustafa Kemal, 'Ya Rabbi! Sen Türk ordusunu muzaffer 

et. .. Türklüğün, Müslümanlığın düşman ayakları altında esaret 

zinciri altında kalmasına müsaade etme' diye dua etti. O anda 

gözlerinden birkaç damla yaşın süzüldüğünü gördüm. 

Zafer kazanıldıktan sonra da Eylül 1922 'de, 'Büyük asil Türk 

milleti' hitabıyla başlayan tamiminde, 'TBMM ordularının şe- 

caati, sürati, tevfikat-i sübhaniyeye vesile-i tecelli oldu. .. Mille- 

timizin istikbali emindir ve nusret-i mevudiyyeyi ordularımızın 

İstihsal etmesi muhakkaktır' şeklindeki sözleriyle salabet-i ima- 

niyesini ifade etmiş oldu.” 7 

________________________

7 Neda Armeder, "Atatürk ve Din”, 10.11.1971 'de Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nde 

yapılan konuşma, s.2. 

 

"... Yine hiç unutmuyorum bir gece kalabalık bir davetli gu- 

rubu ile her zamanki gibi yenildi-içildi, şarkılar söylendi. Sohbet 

falan derken saatler sabaha karşı beşi buldu. 
 

Sofradan kalkıldı, misafirlerini eski köşkten bahçeye kadar 

çıkartıp uğurladılar ve de bize dönüp, 'çocuklar biraz hava ala- 

cağım' diyerek dolaşmaya başladılar. Beş on dakika dolaştıktan 

sonra tam köşkün kapısına geldiklerinde kapının tam önündeki 

kayısı ağacına gözü takılıverdi.
 

Dallarında kayısılar olmuş, öylece duruyorlardı. Şöyle bir 

baktı sonra alçak olan bir daldan eliyle tutarak birkaç tane kayısı 

koparttı. Sonra eliyle öylesine ovalayıp yemeye başladı ve yer- 

ken de 'Oh oh ne kadar da güzelmiş. Allah'ın hikmetine bakın, 

neler yaratıyor neler. İnanmayanlar kâfirdir' diye söylene söyle- 

ne içeri girdi.” 8 

______________________

8 Mustafa Kemal Ulusu, Atatürk'ün Yanıbaşında: Çankaya Köşkü'nün Kütüphanecisi Nuri 

Ulusu'nun Hatıraları, 15. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul 2008, s. 120. 

 

"Hafız Yaşar vardı. Atatürk, onu sever ve çok beğenir di 

zamanlar 'Hafızı çağırın' derdi. Hemen emri yerine 

getirirdik .

 

    ...... Hafiz Yaşar'ın makamı ile okuduğu Kur'an-ı Kerim 

lerini huşû ile dinlediğini, gözlerinden yaş aktığını ve bu 

yaşlarını ceketinin sol üst tarafındaki mendil cebin 

de her zaman 

muntazaman bulundurduğu beyaz keten mendil ile sildiğine 

kinen şahit olmuşumdur.” 9 

_________________________

9 Ulusu, 2008, s. 184 

 

"Atatürk, Türk ve Müslüman bir anadan Türk ve Müslüman 

bir babadan dünyaya gelmiş, ecdadı Türk olan bir insandı. Kü- 

çük yaşta babadan yetim kalmış, annesinin yanında ilk din bilgi- 

sini almıştı. Askerî okuldaki din derslerini takip etmişti. 

 

Bu sûretle yetişen bu büyük adam, kumandan olunca maddi 

kuvvetin yanında manevî kuvvetin lüzumunu ve Müslümanlık- 

ta, savaşlarda şehit olmanın manevî kuvvet bakımından değerini görüp anlamıştır."10

__________________

10 Altay, s.127 

 

Atatürk'ün genel sekreterliğini yapmış Hasan Rıza Soyak 

şunları ifade eder: 

 

"Türk milletini Müslümanlığın öz kaynağı ile gerçek bir din 

anlayışına ulaştırmak, bu sûretle zihin ve vicdanları cehalet ve 

taassubun karanlığından kurtarıp, akıl yolu ile ilmin aydınlığına 

kavuşturmak için olanca gücüyle gayret sarf eden, takip edilecek 

yol üzerinde zulmeti devam ettirmek kasdıyle, muhtelif menfaatçi ve sömürücü müesseseler tarafından vücuda getirilen perde 

ve engelleri birer birer ortadan kaldırmış olan büyük bir mücahi- 

di, dinsiz telakki etmeye imkan var mıdır?” 11

_________________________

11 Hasan Rıza Soyak, Atatürk'ten Hatıralar, cilt I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1973, s.259- 

260. 

 

Mustafa Kemal Atatürk'ün anne ve baba tarafından sahip ol- 

dukları soya dair son dönemde yapılmış olan çalışmalardan iki 

tanesi Mehmet Ali Öz'e aittir. 

 

Öz, 2014 ve 2017 yıllarında kaleme aldığı iki ayrı eser 

"12" İle Mustafa Kemal Atatürk'ün hem anne hem de baba tarafından 

Ehl-i Beyt soyundan olduğunu Başbakanlık Osmanlı Arşivi 'nden 

çıkardığı belgelerle ortaya koymaktadır. 

 

Hem Öz'ün kullandığı belgeler hem de Başbakanlık Osmanlı 

Arşivi'nden çıkardığımız belgelerde Mustafa Kemal Atatürk'ün 

soyuna dair çok önemli bilgilere ulaşmaktayız. 

__________________________

12 Mehmet Ali Öz, Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün Soy Kütüğü (Osmanlı Arşivi Belgelerine 

Göre), Dilek Ofset Matbaacılık, Sivas, 2014; Mehmet Ali Öz, Atatürk'ün Ailesi (Osmanlı Arşiv 

Belgelerine Göre Atatürk'ün Soy Kütüğü), Asi Kitap, İstanbul 2017. 

 

Bu belgeler ışığında Mustafa Kemal Atatürk'ün soyunun hem 

anne, hem de baba Ehl-i Beyt'e dayandığını rahatlıkla 

ifade edebiliriz. 

_________________________________

 

Hakkında olmadık iftiralar atılan Zübeyde Hanım'ın hem 

anne hem de baba tarafından çok özel bir soya sahip olduğunu 

Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde yer alan Nüfus Defterleri, Te- 

mettuat Defterleri ve diğer birçok belge ile ispat edebiliyoruz. 

 

Zübeyde Hanımın sahip olduğu soy, Selanik'in en eski ve en 

İtibarlı ailelerinden bir tanesidir. Öyle ki, Zübeyde Hanım'ın sü- 

lalesi "sofuzadeler” ve "nakibzadeler” olarak nam salmıştır. 

 

Bu iki ifadeden "sofuzadeler", ailenin bölgenin en dindar ve 

saygın ailelerinden olması hasebiyle verilmiştir. Ancak "nakibzade” unvanı oldukça önemlidir. 

 

Bu unvan, Osmanlı Devleti'nde sadece "nakibüleşraflık” yap- 

mış ailelere verilen özel bir unvandır. 

 

(...) Bu makamın Osmanlı Devleti'nde kurumlaşma Süreci 

açısından önemli dönüm noktası, II. Bayezid'in 900'de (1494) 

bu göreve hocası Seyyid Abdullah'ın oğlu Seyyid Mahmud'u 

maaşlı olarak tayin etmesiyle gerçekleşti. Bu tarihe kadar gö_ 

revliler devletten düzenli bir ücret almaz ve 'nâzır' unvanıyla 

anılırlardı. Yeni tayinle birlikte, Memlük yönetimindeki Mısır ve 

Suriye gibi merkezlerde aynı görevde bulunan kişinin nakîbüleş_ 

raf unvamm kullanmasından hareketle Osmanlı Devleti '

nde de bu unvan benimsendi. 

 

(...) Zamanla Osmanlı hiyerarşisinde önemli bir yer edinen 

nakîbüleşraf genellikle sâdât arasından ve ilmiye mensupların- 

dan seçilirdi. Bunlar XVII. yüzyılın ortalarına kadar ömür boyu 

vazifede kalmışlar, daha sonra ise çeşitli sebeplerle azledilmiş 

veya görevden feragat etmişlerdir. Daha önce kadı, kazasker veya şeyhülislâm olanlar bulunduğu gibi iki görevi aynı anda yürütenler de vardı. 

 

Osmanlı nakibüeşrafları İstanbul'da ikamet ederdi; diğer şe- 

hirlerde sâdât arasında belli bir süre için seçilen nakibüleşraf 

kaymakamları bulunurdu.” 13 

 

Burada aktarılan bilgiler içinde en önemlisi, İstanbul'da bu- 

lunan nakibüleşrafların ve diğer şehirlerdeki temsilcileri nakibü- 

leşraf kaymakamlarının sâdât yani seyyidler, Peygamber Efen- 

dimizin mübarek soyundan gelenler arasından seçilmek zorunda 

olmalarıdır. Buradan hareketle Osmanlı 'da nakibüleşraf ve naki- 

büleşraf kaymakamı olmanın tek şartı Peygamber Efendimizin 

soyundan gelmiş olmaktır diyebiliriz. Zübeyde Hanım'ın sülalesinde hem nakibüleşraf 

(Feyzullah Efendi)

______________________

13 Ş. Tufan Buzpınar, Diyanet islam Ansiklopedisi (DİA), Nakibüleşraf maddesi, cilt 32, s.323. 

 

Efendi) hem de nakibüleşraf kaymakamları (Ali Ağa oğlu Meh- 

met Ağa) olduğu belgelerle sabittir.'14 '

 

Hatta Zübeyde Hanım'ın sülalesi uzun yıllar boyunca sela- 

nikte nakibüleşraf kaymakamlığı yaptıkları için sülalenin adı 

hem nüfus defterlerinde hem de temettuat defterlerinde "nakib- 

zadeler” olarak geçmektedir. 

 

Bu noktada hatırı sayılır miktarda belge Mehmet Ali Öz'ün 

mezkur iki eserinde mevcut olmakla beraber, sadece bir adet belge ömeği paylaşalım: 

 

28 Nisan 1835 tarihli Nüfus Defterinde Zübeyde Hanım'ın 

dedelerinden Abdullah Hami Bey'den, Selanik Balat mahallesi 

1 no'lu hanede mukim 'Nakibzade Seyyid Abdullah Hami... şeklinde bahsetmektedir.'15 '

 

Burada geçen Nakibzade Seyyid Hacı Abdullah Hami, 

Mustafa Kemal Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım'ın babası Feyzullah Ağa'nın dedesidir.'16' 

 

Yine 21 Şubat 1841 tarihli bir başka nüfus defterinde de, Zü- 

beyde Hanım'ın dedelerinden, Selanik Hayreddincik mahalle- 

sinde mukim,Ahmet oğlu Sofuzade Mehmet Sadık Efendi ve çocukları Seyyid Hasan ve Seyyid Hüseyin isimleri zikredilmekte dir.'17' 

 

Ayrıca yine Osmanlı'da vergilerin miktarını belirlemek ama- 

cıyla kişinin malî durumunu tespit eden Maliye Nezareti bünyesindeki Temettuat Defterleri kayıtlarında da Sofuzade Mehmet 

_______________________

14 öz, 2017, s.298, öz, 2014, 

s. 51. 

15 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri ( NFS.d) defter no 4962, s. 43, hicri 29- 

12-1250, miladi: 28 Nisan 1835 Belge no: l. 

16 öz, 2014, s.45. 

17 BOA, NFS.d, defter no 4970, sayfa: 66, 21 Şubat 1841

 (Belge no: 2). 

 

Efendi’nin kayıtlarını görmekteyiz. Sofuzade Mehmet Efendi aynı zamanda Selanik Hayreddincik Mahallesi imamıdır.Ayrıca  bu belgede Sofuzade Mehmet Bey den bahsederken müderrisin-i  kiramdan” ifadesinin kullanılması da dikkat çekicidir. '18'

Bu belgeler ışığında ailenin “nakibzade” ve “Sofuza de”
lakaplarının nüfus ve temettuat defterlerinde yazılı olduğunu görmüş oluyoruz.

 

__________________
18 BOA, Maliye Nezareti Temettuat Defterleri (ML.VRD.TMT.d) defter no: “487 , 8.34 (Belge no: 3). 

Selanik’in en köklü ve özel ailesine mensup olan Zübeyde Hanımın sülalesinin unvanı olan “nakibzadeler” Osmanlı’nın meşhur şeyhülislamlarından ve nakibüleşrafarından Seyyid Feyzullah Efendi’den gelmektedir.

Bu konuda uzun bilgiler veren Mehmet Ali Öz şunları aktarmaktadır:

“Osmanlı döneminde idam edilen üç şeyhulislamdan birisi olan  Rumeli Kazaskeri Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin 1648-1703) çocuklarından üç oğlunun ilmiye sınıfından olduğu biliniyor.

Rumeli Kazaskeri 19 Şeyhülislam Seyyid Feyzullah Efendi,

- ZÜBEYDE HANIM.

Mustafa Kemal Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım'ın isminin
de, meşhur dedesi olan Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin kızlarından olan Zübeyde Hanım'dan dolayı verildiği bazı eserlerde yer alır.

Aynı şekilde Zübeyde Hanım'ın babası Feyzullah Ağa'nın is-
minin de büyük dedeleri Şeyhülislam Seyyid Feyzullah Efendi isminden ötürü verildiği düşünülmektedir.

Bu bilgiler, 1924 senesinde Mustafa Kemal'in, Bayındırlık
Bakanı olan kuzeni Süleyman Sırrı Bey'le beraber Atatürk'ün
hazırladığı soy ağacında da yer almaktadır.

Zübeyde Hanım, Selanik vilayeti Lankazalı Hacı Sofu ailesin-
den Sofuzade Feyzullah Ağa'nın kızı olarak geçer.

Onun annesi, Halil Efendi'nin kızı Ayşe Hanım'dır.

Nakıbzadeler olarak bilinen bu ailenin soyu Mevlana'nın ho-
cası Şems-i Tebrizî'ye kadar gitmektedir.

Aydın Milletvekili Hasan Tahsin San (1865-1951), Zübeyde
Hanım'ın soyu için şunları ifade eder:

"Atatürk'ün validesi Zübeyde Hanım, Sofuzade ailesinden
Feyzullah Ağa'nın kızıdır. Selanik'te doğmuştur.

Bu aile bundan 130 sene evvel (1800'lü yılların başında) Sa-
rıgöl'den Selanik'e gelmişlerdir.

Vodina sancağının batısında Sarıgöl nahiyesinde onaltı köy-
den ibaret olan bu nahiye ailesi, Makedonya ve Teselya'nın fet-
hinden sonra Konya civarı ahalisinden Osmanlı hükûmetinin sevk ve iskân ettirdiği Türkmenlerdendir. 

Son zamanlara kadar beş asır müddetince hayat tarzlarını, ki- 

lık kıyafetlerini değiştirmemişlerdir. 

"O zamandan kalan bazı ihtiyarlardan ve bilhassa eski Ay- 

dm mebusu Tahsin Bey'den topladığımız malumat ve merhum 

Tahsin Uzer'in (eski umumi müfettiş ve eski mebus) yaptığı tet- 

kiklerden anladığımız kadarıyla, Ali Rıza Efendi, Anadolu'dan 

Rumeli 'ye geçmiş olan Yörüklerden Hafız Ahmet Efendi isimli 

bir zâtın oğludur. 

Hafiz Ahmet Efendi kırmızı saçlı, kırmızı sakallı olduğu için 

kendisine 'Kırmızı Hafız' denilirmiş. 

Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım vaktiyle Vodina'dan Sela- 

nik'e hicret etmiş olan Hacı Sofu ailesinden Feyzullah Ağa'nın 

kızıdır. " '22 '

Bu sûretle annemin gönlü yapılmış oldu. Birkaç gün sonra da 

mahalle mektebinden çıktım. Şemsi Efendi mektebine kaydedil- 

dim. Az zaman sonra babam vefat etti. "23" 

 

Şevket Süreyya 'Tek Adam'da Zübeyde Hanım'ın evlatlarıyla 

beraber zor günlerini Zübeyde Hanım'ın ağzından şöyle verir: 

 

"Ali Rıza Efendi üç sene süren mihnetli fakat verimsiz bir 

ölüm kalım bocalamasından sonra, galiba 47 yaşında öldü. 

 

Zübeyde, kocasının son günlerinden bahsederken şöyle konuşmuştur: 

 

'Merhum son günlerde işinin fena gitmesinden çok müteessir 

oldu.Kendisini salıverdi. Daha sonra da derviş meşrep bir hal 

alarak eridi, gitti.Kocaman hastalığı büyüdü. Artık yaşayamazdı.Ben dul kaldığım zaman yirmi yedi yaşında bir tazeydim. 

Bana iki mecidiye (40 kuruş) dul maaşı bağladılar.' 

 

Şapolyo'nun doğrudan doğruya Zübeyde'den naklettiği bu 

beyanlara göre, Ahmet Subaşı Mahallesi'nde boş bir evde iki 

mecidiye aylık ve üç çocukla kalan Zübeyde'nin, kocası öldüğü 

zaman hali buydu.O zaman Mustafa 7 yaşındaydı ve evin tek 

erkeğiydi. "24" 

 

Ehl-i Beyt soyundan gelen ve dindar bir asker olan Atatürk 

nasıl bir annenin elinde ilk terbiyesini almıştır? 

 

Atatürk hem anne hem de baba tarafından Hz. Hasan ve Hz. 

Hüseyin 'in soyundan gelmektedir. 

Peki, Mevlana'nın hocası Şems-i Tebrizî'nin neslinden Zübeyde Hanım Mustafa'sına nasıl annelik yapmıştır? 

 

Zübeyde Hanım tek erkek evladının üzerine titremiş, hatta askerliğe adım atmasından korkmuştur.

 

Askerliğe geçişinde yaşananları Mustafa Kemal şöyle anlatır: 

 

"Komşumuz Binbaşı Kadri Bey'di. Onun oğlu Ahmet askerî 

okula gidiyordu. Askerî mektep elbiseleri giyiyordu. Onu görün- 

ce ben de böyle elbiseler giymeye hevesleniyordum. 

 

Sokaklarda zabitler görüyordum. Onların derecesine varmak 

için takip edilmesi lazım gelen yolun Askerî Rüştiye'ye girmek 

olduğunu anlıyordum. 

 

O sırada annem Selanik'e gelmişti. Askerî Rüştiye'ye girmek istediğimi söyledim. Annem askerlikten pek korkuyordu. 

Asker olmama şiddetle engel oluyordu. Kabul imtihanı zamanı gelince ona sezdirmeden kendi kendime Askerî Rüştiye'ye imtihan verdim. Böylece anneme karşı bir emrivaki (olupbitti) yaptım. "25"

 

Atatürk'ün yanında 24 yılını geçiren Cevat Abbas Gürer, anne 

Zübeyde ile oğul Mustafa arasındaki ilişkiyi şöyle misallendirir: 

 

"... Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti'nin İtalya'da, 

Almanya'da, Bulgaristan'da mümessilleri henüz mezkûr devletlerce resmen kabul olunmamıştılar.

 

Yalnız Sovyet Rusya, İran ve Afganistan'da sefirlerimiz mev- 

cuttu. 

 

İşte harici vaziyetimizin böyle olduğu bir sırada Fransız edibi Mösyö Claude Farrere 

(Klot Farer) İstanbul'a gelmiş ve Atatürk'le mülakat talebinde bulunmuştu. 

 

(...) Bilhassa Erzurum Kongresi'nin akdinden sonra ihanet 

timsali Vahidettin tarafından idama mahkum edilen Mustafa 

Kemal'in akıbetini düşünmekten hastalanan büyük Türk kadını 

evladını mutlaka görmek arzusunu yerine getirmiş ve Adapazarı 'na gelmişlerdi. 

Atatürk üç büyük mülakatı yapmış ve İzmit nutkunu vermişti. 

 

Muhterem validelerini beraberlerine alarak Ankara'ya dönmüşlerdi. 

Bayan Zübeyde daha küçük yaşta öksüz kalan oğlunun her 

haliyle yakından alakadardı.

 Çünkü O'nun yetişmesinde ve yetiştikten sonra melekete hadim olmasında büyük bir âmil olmuştu. Atatürk'e hem tam mânâsıyla analık, hem babalık etmişti. 

 

Sevgili oğlu Mustafa 'sının idamla mahkumiyetini haber aldığı 

zaman son derece dinç olmasına rağmen teessürden kahırlanan 

Bayan Zübeyde hastalanmış, yatağa düşmüştü. 

 

Uzun bir müddet oğlundan sahih bir malumat alamaması da 

hastalığının ilerlemesine sebebiyet vermişti. 

 

Çankaya artık Bayan Zübeyde'ye çok kıymetli ve sevgili oğlunu bol bol görmek ve O'nu kollamak fırsatı verdiğinden, Bayan Zübeyde pek memnun ve bahtiyar bir ömür sürüyor ise de 

yine ekseriya vaktini hastalık içinde geçiriyordu. 

 

(... ) Yalnız ana olmak itibarıyle değil fakat bu vakur, ciddi, 

taşkın, zekası büyük Türk kadınını her gün ziyaret etmek Atatürk 

için de bir vazife idi. 

Ziyaretler haberleşmeden yapılmazdı. Çünkü ana ve oğul hazırlanmadan birbirlerini görmezlerdi. 

 

Ebedi şef, sabahleyin uyanır uyanmaz eğer o gün anne- 

sini görecek ise, annesinden birisi vasıtasıyla izin alırdı. Sonra 

büyük bir merasimde bulunacakmışçasına hazırlanırdı. 

 

Bayan Zübeyde de hasta yatağında dahi olsa büyük bir ihtimamla Ataürk’ü kabule hazırlanırdı. Saçlarını taratır, işlemeli başörtüsünü örter, Makedonyalı gelinlik kızın zengin çeyizinden kalmış oyalı bürümcük gömleğinin üzerine ipekli entarisini giyerdi. Ve İstanbulkâri renkli maşlahı ile resmi kıyafetini tamamladıktan sonra oğlunu beklediği haberini gönderirdi.

Bayan Zübeyde Atatürk’e “Mustafa’ diye hitap ederdi.

(...) Ekseriya her iki büyüğün görüşmelerinde beraber bulunurdum.

Büyük, kıymetli evlat yetiştirmek bahtiyarlığıyla,kıymetli büyük bir anaya sahip olmak gururunu bir arada toplayan gözlerim, evet Türk içtimai bünyesindeki terbiyenin ve o terbiye temellerinin ne kadar derin ve köklü, ne kadar nezih ve ciddi, ne kadar samimi olduğunun canlı timsallerini gördükçe kendimden geçiyordum.

Bu ana oğlunu daha beşik çocuğu iken, vatan ve millet sevgisini telkin eden ninnilerle başlamış, onu her çağında aynı akidelerle büyütmüş; köyde, şehirde tahsile sevk etmiş, ilim ve irfan aşılamıştı. Mevkiini bulan halaslar oğlunu 0, Mustafa Kemal yapmıştı.

(. . .) Atatürk, anasının elini öptü; Bayan Zübeyde oğluna elini uzatırken coşkun sevgisinin gözlerinde toplanan bütün ifadesiyle Atatürk’ü bağrına basmak istiyordu. O’nu kucakladıktan sonra aziz Türk milletine eşsiz bir halaskâr kahraman veren ana olmak itibariyle gururlanmalı idi. Fakat öyle olınadı. Bahtiyarlığı, gülen ve şirin yüzünden okunurken o büyük Türk anası kolları arasından uzaklaşan ciğerparesinin eline sarıldı. Atatürk, 'Ne yapıyorsun anne! ’ dedi. Elini çekmek istedi. Bayan Zübeyde sükü-

Cevat Abbas’ın bahsettiği ana-oğul bağlılığı konusu savaş meydanlarından arkadaşlarına gönderilen mektuplarda da vardır. Savaş meydanlarından yazdığı mektuplarda annesini mutlaka sorardı.
__________________________
26 Gürer, 2007, s.93-95. 

MUSTAFA KEMAL, ANNESİNE ÇOK DÜŞKÜN BİR EVLATTI

Cevat Abbas’ın bahsettiği ana-oğul bağlılığı konusu savaş meydanlarından arkadaşlarına gönderilen mektuplarda da vardır. Savaş meydanlarından yazdığı mektuplarda annesini mutlaka sorardı.

 

Aşağıda mektuplarında arkadaşlarından annesini sormasıyla alakalı örnekler vardır:

22 Eylül 1911 ’de şöyle bir mektup yazar:
“Kardeşim Salih,

Mektubunu aldım. Şam vapuruyla Trablus’a gitmekte iken, ilan-ı harb üzerine avdet ettirildik (geri getirildik).

(. . .) Mümkünse valideyi görüp, müteselli et. Benim geçen aym tayinatı kalmıştı. Bari onun valideye verilmesine Necati Bey vasıtasıyla delalet et.” 27

4 Ekim 1911’de İstanbul’dan yazdığı mektuptan:

“. . . Senin ve Salih’in Selanik’te bulunması valideye muavenet (yardım) etmesi benim kuvvet-i kalb ve tab’ımı tazif ediyor (güçlendiriyor).” 23

2 Kasım 1911 tarihli İskenderiye’den Salih Bozok’a yazdığı mektubundan:

“Hazret-i Salih,

(. . .) Ben seyahatın bir sahnesinde hayvandan vurularak berayi tedavi (tedavi çin) İskenderiye’ye geldim. İade-i afyet etmek (iyileşmek) üzereyim. Gözlerinden öperim. Validemi hastalığımdan haberdar etme.” 29

15 Kasım 1911’de yine İskenderiye’den bir anne sorusu daha gelir:

“Ey Hazret-i Salih,

Seferin ilk devresindeki mecruhiyeti (yara açılmasını) savdık. Şimdi ikinci sefere çıkıyoruz. Bakalım Allah ne gösterecektir.

(. . .) Bizim valide acaba ne haldedir? Maaş alabildiler mi'?”30

Mustafa Kemal Halep’te bulunduğu sırada, evlatlığı Abdurrahim Tunçok ve Zübeyde Hanım’ı yanına aldırmıştır. Zübeyde Hanım’a, “annem” diyen Tunçok’un hatıralarında o günler anlatılır:

“Mustafa Kemal Paşa’nın Suriye’deki rahatısızlığı lstanbul’daki Akaretler’deki 76 numaralı evde başka biçimde yansımıştı. Annem Zübeyde Hanım ağlıyordu: “Mustafa’m kör olmuş... Mustafa’mın gözleri görmüyormuş artık.

HOŞGELDİN ATATÜRK 105

Annemin duyduğuna göre Mustafa Kemal Paşa, çölde bir kum fırtınasına yakalanmış, kum tanecikleri ok gibi gözlerine girmiş. Mustafa Kemal Paşa’nın gözleri görmez olmuş. Tam bir hafta durmaksızın ağladı.

Haber aldığımızın ikinci haftasında Cevat Abbas Bey geldi eve,

“Halep’e dönüyorum. Mustafa Kemal Paşa’ya sağlık haberlerinizi götürmeye geldim’ dedi.

Mustafa Kemal Paşa’nın Çanakkale’de yaverliğini yapan, ondan sonra yanından hiç ayrılmayan Cevat Abbas Bey ailemizin bir ferdi gibiydi.

Annem onu bırakmadı.

“Mustafa’mın gözleri kör olmuş. Beni de götüreceksin onun yanına. Onu görmezsem ölürüm ben burada’ demesi üzerine Cevat Abbas Bey de, “Bu konuyu yarın görüşürüz’ diyerek evden ayrıldı. Cevat Abbas Bey ertesi gün geldiğinde müjdeli haberi de beraberinde getirdi.

“Mustafa Kemal Paşa’ya telgraf çektim. Sizin oraya gelmek istediğinizi söyledim. Biraz önce telgrafıma cevap geldi. Sizi getirmemi emediyor. Abdürrahim’i de getirmemi emrediyor.’

Cevat Abbas Bey, bizi asker ve cephane taşıyan bir trene bindirdi. Bir hafta kadar süren bir yolculuktan sonra Halep’e geldik.

Annem, Mustafa Kemal Paşa’ya sarılıp öpüyordu. “Bak anne kör değilim’ diyordu. Biraz hastalık geçirdim, şimdi düzeldim’ dedi. Bana sarıldı, kucağına aldı, öpmeye başladı beni.

“Bak Abdürrahim’i de görüyorum anne’ diyor ve sevincini 

tekrar dile getiriyordu: Ne güzel ikiniz de buradasınız.” 31

Kılıç Ali’nin hatıralarında, Zübeyde Hanım’ın Mustafa Kemal’in çocukluğu ile alakalı anılan yer alır:

“Zübeyde Hanım Ankara’ya geldikten sonra bize, Atatürk’ün küçüklük hayatını anlatırken:

Mustafa’m küçücük çocukken bile gayet temiz giyinirdi. Adeta büyük bir adam gibi tavırlar alır, herkesten büyükmüş gibi konuşurdu.

Mahalle çocukları sokakta oynarlarken, onların taşisapan gibi sokak oyunlarına, ayak atmalarına, koşmalarına iltifat etmezdi.

Onun kendine mahsus bir benliği vardı. Ellerini pantolonunun cebine koyarak ve başını yukarıya dikerek konuşması daima hepimizin nazar-ı dikkatini celbederdi.

Ne kadar nazik, ne kadar sıkılgan bir çocuktu size tarif edemem. Konu komşu herkes onu çok severdi.

Çok zeki bir çocuktu. Kendisi daha Rüştiye Mektebi’nde iken Selanik eşrafından Evranoszade Muhsin Bey’in oğluna ders okuturdu.” 32

MOLLA ZÜBEYDE HANIM’IN VASİYETİ

Molla Zübeyde, belki de çok az Müslümanın düşünebileceği bir hassasiyetle malının taksimini yapmıştır.

Bu yazılı vasiyetidir.

Molla Zübeyde ölmeden evvel yanında bulunan Latife Hanım’a yazılı vasiyetinin dışında bir vasiyet bırakmıştır.

“Zübeyde Hanım son saatlerinde yanında bulunan Latife Hanım’a ayrıca bir vasiyet yazdırmıştır. .

Latife Hanım ölüm haberini ilk önce İzmir Valisi Mustafa Abdülhak (Renda)’ya bildirmiş, vali de büyük bir cenaze töreni hazırlatmıştı. '

Latife Hanım ilk gece İzmir’in tanınmış hafızlarından tam 33 kişiyi çağırarak sabaha kadar hatim yaptırmış ve hatim duası üç
gün sürmüştür. 

HOŞGELDİN ATATURK 109

adamın yalnız olarak geldiğinden haberdar olduğu dakikada benim hakkımda halife ve padişah tarafından verilmiş idam kararının infaz edildiğini zannetmiş ve bu zan kendisini felce düçâr etmiştir.

(...) İkematgâhı binbir türlü sebep ve vesilelerle basılır, aranır,kendisi rahatsız edilirdi.

Validem 3-5 senenin gece ve gündüzlerini gözyaşları içinde geçirdi. Bu gözyaşları ona gözlerini kaybettirdi. 

(. . .) Ona kavuşabildim ki, artık maddeten ölmüştü. Yalnız manen yaşıyordu.

(. . .) Validemin ruhuna yüklendiğim Vicdan yeminimi tekrar edeyim:

Validemin mezarı önünde ve Allah’ın huzurunda and içiyorum, bu kadar kan dökerek milletin egemenliğini muhafaza ve müdafaası için icap ederse validemin yanına gitmekte asla tereddüt etmeyeceğim.

Ulusal egemenlik uğrunda canımı vermek benim için vicdan ve namus borcu olsun.” 34

Bu asil Müslüman Türk kadını, evladına; vatanın bağımsızlığı ve milletin egemenliğine çıktığı yolda hep uzaktan duaları iledestek olmuştur.

Aşağıda Molla olarak vasıflandırılan Zübeyde Hanım’ın bıtaktığı vasiyet yer almaktadır:

“Dersaadet’te Beşiktaş’ta Akaretler’de 76 numaralı hanede mukim Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin validesi, ben Zübeyde emvâl-i mevcudemin sülüsünü bi’t-tefrik bervechi âti sarf ve

34 Bozok, 1985, 5.211-213.

 

110  PROF. DR. HAYDAR BAŞ

vakfedilmesini vasiyet eylerim:

1-Vefatımda techiz ve tekfin ve kabir ile dedegân ve tehlilhân Efendiler ile, makbere götürülmek mesârifi ve defnin üçüncü
günü akşamı huffâz ve hâcegân ve akraba ve ehibbâ ve komşulardan münasip görülecek zevât-ı sal hun davet edilerek akşam yemeği it’am ettirildikten sonra; hatm-i Kur’ân zımnında eczâ-i şerife tilâvet ettirilecek ve duayı müteakip huffâz ve hâcegâna hediyyeten münasip miktarda tevzi edilmek üzere ve işbu hususâtın cümlesi için 450 lira evrâk-ı nakdiyye tahsis eyledim.

2-Vefatımda Beşiktaş’ta kâin Yahya Efendi haziresinde defnedileceğim.

3-Yahudiden mühtediye Hayriye Hanım nam kadına ve mumâileyhânın vefâtı halinde oğluna 10 lira verilecektir.

4-Evlâd-ı mâneviyyem makamında hizmetçi Ayşe nam kıza gelinlik cehiz için keza 100 lira verilecektir.

5-Selanik’te biraderim müteveffa Hasan Ağa’nın mahdumu Abdurrahman’a 30 lira verilecektir.

6-Yetim Abdürrahim’e 25 lira verilecektir.

7-Vaktiyle hizmetimde bulunup hal-i gaybubette bulunan Vasfiye namındaki hizmetçim buldurularak yedine 20 lira verilecektir.

8- Perverdem Afife ile oğlu Hakkı’nın sünneti için 15 lira verilecektir.

9-Daima akmak üzere şehrin münasip bir mahallinde bir çeşme yaptırılıp suyu isâle edilmek ve ara sıra tamirine sarf olunmak üzere 475 lira tahsis eyledim. 

10-Her Cuma günü namazından bir saat evvel bed ile ezan okununcaya kadar münasip bir cami-i şerifte cemaate mukabil cehren iki cüz-i şerif kıraat ettirilerek mukabilinde tilâvet eyleyen hâfız efendiye nemâsından verilmek üzere 490 lirayı ve 9. maddenin ahkâmı için usul-ü dairesinde mehâkim-i şer’iyyede vakfiyesini tescil ettirmeye ve mütevelli tayinine ve dilediği şahsı mütevelli kılmaya mezun eyledim. 

 

11-Kefaret-i savm ve salât ve zünub için ve Kurban Bayramının birinci günü 5 adet kurban kesilmek ve lahmı talebeye eklettirilmek ve hatm-i Kur’an olunmak üzere bir defaya mahsus olarak Darüleytam’a 200 lira hediye ve teberru edilecektir. 

 

12-Vasiyetnamede gösterilen mevadd için tahsis eylediğim cem’an 1800 (lira) miktarındaki evrâk-ı nakdiyye işbu meblağ müddet-i hayatımda benim olmak, ba’de’l-vefat vasiyetim mucibince sarfolunmak ve Osmanlı Bankası’nda hıfzedilımek üzere namına hesâb-ı câri süretiyle tevdi edilmek üzere Selanik Başşehbenderi Kâmil Beyefendiye teslim eyledim. Mumaileyhin bir mahalle azimet ve gaybubeti halinde işbu meblağ, malumatım tahtında intihâb ve irse olunacak diğer emin bir zât namına kezalik bank-ı mezküra hesab-ı câri üzerine tevdi edilecektir. 

 

13-Selanik’te Mithat Paşa Mekteb-i Sanayi karşısında kâin ma’a selamlık bir bâb büyük hanem ile aynı hane köşesinde kâin teyzemden alınan iki bâb hanemi Mustafa Kemal Paşa’ya ve gene büyük hanem köşesinde Ayşe Molla’dan alınan bir bâb hâne ile Ahmet Subaşı mahallesinde kâin bir iki cem’ân iki bâb hanemi kerimem Makbule Hanım’a tefrik ve tahsis eyledim. Bundan maada nezdimde mevcut nuküdumdan miktâr-ı münâsibini hayatımda kerimem mumâileyhâya bildirdiğimden oğlum Paşa’ya bir sene mukaddem kerimem Makbule Hanım’la müşte-

 

reken tahrir ve memhüren irsal eyledi ğimiz mektubumuzda zikreylediğimiz hususâtın mezkür mektupla mestür olduğu vechile hükmü bâki iş’âratımız vechile mevcuduvâki olduğu müşarüni. leyh Paşa Hazretlerine bildirilmesini vasiyet eylerim. İşbu vasiyetname muhteviyatı olan mevadd ve hususâtın tamamiyle icrâ ve tatbikini Selanik Başşehbenderi Kâmil Beyefendi ile mezkür Şehbendemame kâtibi Cemal Bey’i vekil ve vâsi-i muhtâr intihâb ve tayin ettim. Bilcümle hususâtın tatbik ve icra olunduğunu nâtık olmak üzere vekâbilü’l-istihsâl olan mahallerden vesâiki mukâbilinde teberruâtta bulunduklarına dair oğlum Mustafa Kemal Paşa’ya müfredatlı cetvel ile hesap vermeye mecburdurlar. 14-İşbu vasiyetname tarihinden mukaddem tanzim olunmuş diğer bir vasiyetname zuhur edecek olursa hükmü mefsuh ve gayr-i muteber olacaktır. 15-İşbu vasiyetname, biri nezdimde hıfz olunmak ve diğeri Kâmil ve Cemal Bey’lerde bulunmak üzere iki nüsha olarak tanzim ve teati edilmiştir. Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’nin validesi Zübeyde. 16-İşbu vasiyetname'muvacehemizde tanzim ve meâli kıraat olunarak tetfhim olunduktan ve tamami ile ikrar eyledikten sonra kendi mühür ve parmağını vaz’eylediğini dünya ve ahiret şahidi sıfatıyla tasdik eyleriz. 25 Kânunusani 338/Şuhudü’l-hal (imzalar).” Hangimizin böyle bir vasiyetnamesi vardır?

Mustafa Kemal Atatürk’ün erken yaşta kaybettiği babası Ali Rıza Efendi de tıpkı Zübeyde Hanım gibi Selanik’in en köklü ailelerinden gelmektedir. Soyu Ehl-i Beyt’e dayanır. 

 

Hatta Zübeyde Hanım ile Ali Rıza Efendi’nin ailesi geriye doğru birkaç asır gidildiğinde birleşir. 35 

 

Ali Rıza Efendi’nin ilk soyu olarak geçen Molla Hasan, Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’ın annesi Ayşe Hanım’ın annesi olan Emine Hanım’ın da soyudur. ' 

 

Zübeyde Hanımın babası Feyzullah Efendinin de bu kolla akrabalığı vardır. 

 

Atatürk’ün ana ve baba tarafı esasen akrabadır. 

Babası Ali Rıza’nın ismi, Oniki İmam’dan biri olan İmam Rıza’nın isminden gelmektedir. Kızıl Hafız olarak bilinen Şeyh Mehmet Emin Efendi, Şeyh İbrahim Ethem’in oğludur; Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi ile amcazadedirler. Osmanlı nüfus defterlerindeki kayıtlara göre, Zübeyde Hanım ve Ali Rıza Efendi, Balkanların Türkleşmesinde önemli rol oynayan Kızıl Oğuz Türkmenlerindendir. Ali Rıza Efendi’nin sülalesinin en önemli özelliği tıpkı Zübeyde Hanım’ın ailesinde olduğu gibi dindar ve ehl-i tarik bir aile olmasıdır. Ali Rıza Efendi’nin dedelerinin neredeyse tamamı tarikat ehlidir. Selanik’teki Mevlevihane’nin kurucuları da olan bu ailede Mevlevî ve Halvetî başta olmak üzere diğer tarikat şeyhleri de bulunmaktadır. Belgeler ışığında gittiğimizde Mustafa Kemal Atatürk’ün 45 yaşında vefat eden babası Ali Rıza Efendi’nin babası Hacı Hafız Ahmet Efendi’dir. Hacı Hafız Ahmet Efendi’nin babası Mehmet Nurettin Efendi’dir. Mehmet Nuri Efendi’nin babası ise Selanik Kocakasım Paşa Mahallesi imamı Halvetî şeyhi Seyyid Şeyh Ali Rıza Efendi’dir. Şeyh Ali Rıza Efendi’nin babası meşayıhtan Mevlevî şeyhi Hacı Ahmet Efendi’dir. Şeyh Ahmet Efendi’nin babası Selanik Mevlevihanesi postnişini Şeyh Hasan Efendi’dir. (1590-?) 36 Şeyh Hasan Efendi Mustafa Kemal Atatürk’ün dedesinin dedesinin dedesidir.

Bu noktada arşiv belgesi olarak Halvetî şeyhi ve Kocakasım Paşa Mahallesi imamı olan Ali Rıza Efendi ile ilgili nüfus def- terlerini aktarmalıyız. 28 Nisan 1835 tarihli Nüfus defterinde Selanik Kocakasım Paşa Mahallesi'nde mukim "tarik-i Halveti- ye'den şeyh Ali Rıza Efendi ibn-i Şeyh Ahmet.. şeklinde geç- mektedir. 37 Şeyh Ali Rıza Efendi'nin oğlu Mehmet Nurettin ile ilgili nü- fus defterinde de yine aynı ifadeler geçmektedir. 38 Mevlevî şeyhi Ahmet Efendi'nin oğullarından Şeyh İbrahim Edhem ve oğulları ile ilgili belgelerde de "tarik-i Mevleviye'den Şeyh İbrahim Edhem ibn-i Ahmet.. .” ifadeleri geçmektedir. 39 Hem Zübeyde Hanım hem de Ali Rıza Efendi'nin soylarında onlarca ehl-i tarik, mutasavvıf ve şeyh bulunmaktadır. Mevlevî, Halvetî şeyhlerinin yanı sıra, Kadirî meşrep şeyh ve tarik ehli de bulunmaktadır. - Selanik Mevlevihanesi postnişini Mevlevî Hacı Hasan (Mol- la Hasan) - Şeyh Ahmed Efendi (oğulları Mehmet Ali ve İbrahim Ethem Mevlevî şeyhi; Ali Rıza Halveti şeyhi) - Şeyh Ali Rıza (Halvetî şeyhi) - Şeyh Mehmet Nuri ya da bazı kaynaklarda İbrahim Ethem - Şeyh Hafız Ahmet Efendi - Ali Rıza Efendi (Atatürk'ün babası). Bu konuda Zübeyde Hanım'ın kardeşi Hasan Efendi'nin so-

yundan güniinıiizdc hayatta olan Sayın Kamil Ali Savaş Beye- fendi 'nin arşivinde Abdülkadir Geylani Hazretleri ve Kadiri yo- lundan gelenler tarafından kullanılan "Evrad-ı Kadiriyye” isimli bir dua kitabı bulunmaktadır. 40 Bu evrad-zikri el yazıması ve 30 sayfadan oluşmakta olup, Mustafa Kemal Atatürk'ün ailesinde Abdülkadir Geylani Hazretlerinin yolundan giden Kadirî meşrep şeyhler ve müridler olduğunu gösteren önemli bir delildir.

1866 tarihli Başbakanlık Osmanlı Arşivi Sadaret Mühimme Kalemi evrakında bulunan bir belge Mustafa Kemal Atatürk'ün babası Ali Rıza Efendi 'nin Mevlevihane tarafından nasıl sahiplenildiğini gözler önüne sermektedir. Gümrük dairesinde (rüsumat dairesi) işe alınması için Rüsü- mat Emanetine dönemin Yenikapı Mevlevihanesi postnişini günümüz ifadesiyle bir referans mektubu yazmıştır. Bu referans mektubunun Osmanlıca transkripti şu şekildedir: "Rüsûmât emânet-i behiyyesine tezkire-i âcizî Yenikapu Mevlevihânesi post-nişîni reşâdetlü efendi dâ'îlerinin leffen irsâl-i huzûr-ı alileri kılınan tezkirelerinde tav- siye olunan Ali Rıza Efendi ashâb-ı ma'lûmât ve ehliyetde ve

şâyân-ı istihdâm-ı müste'adândan bulunduğuna ve sûrct-i iltimâs dahi muhterem ve nıültezem olduğuna binâen efendi-i mûmâ- ileyhin husûl-i mesrûriyetine himem-i sâmiye-i chl-niivâzîlcri bî-dirîğ ve sezâvâr buyurulması niyâz-ı mahsûsuyla takdim- i tezkire-i âciziyeye mücâseret olundu. ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.”

Bu mektupta günümüz Türkçesiyle özetle, Ali Rıza Efendi 'nin güvenilir, ehliyetli ve hepsinden önemlisi "ashâb-ı malumat” bilinen bir aileden geldiği vurgulanmıştır.